Zahorski – magiczne sztuczki PiS

MAGICZNE SZTUCZKI  W ZMIANIE USTAWY O PORTACH I PRZYSTANIACH MORSKICH Z 20 GRUDNIA 1996 

Czy znacie Państwo podstawową zasadę triku magika robiącego sztuczki? Otóż umiejętnymi operacjami wykonywanymi jedną ręką przy pomocy np. czerwonej szmatki skupia on uwagę widza na tej ręce by w tym samym momencie drugą ręką wykonywać coś, co za moment będzie uznane za niemożliwą wręcz do wykonania sztuczkę. Otóż tą samą techniką owego magika służącą odwracaniu uwagi PIS zmienia ustawę o portach i przystaniach morskich i to nie robiąc przy tym ani grama jakichkolwiek konsultacji społecznych – ba nawet nie dając ani opozycji ani podmiotom branży morskiej dojść do głosu.

Praktycznie już wprowadzone w życie przepisy cofają wszystkie polskie porty morskie do roku 1989, a państwu dają nieograniczone mechanizmy pozwalające zniszczyć i wywłaszczyć ze swojej własności wszelki kapitał prywatny i ten polski ale przede wszystkim zagraniczny. Ustawodawstwo to spowoduje całkowitą utratę zaufania wszelkich inwestorów i prywatnych i zagranicznych chcących działać na terenach naszych portów. Jednym słowem wracamy po prostu do PRLu.

Oto ręka owego magika z czerwoną szmatką by odwrócić Waszą uwagę

W dniu 13 grudnia 2022 r. do Sejmu wpłynął poselski projekt ustawy o zmianie ustawy z dnia 20 grudnia 1996 r. o portach i przystaniach morskich (druk nr 2869). Wnioskodawcy reprezentowani są przez posła Artura Szałabawkę i od razu powiem, że ten poseł nie ma fizycznie nic wspólnego z autorstwem tego projektu – jest on w tym wypadku tylko figurantem czy jak to woli posłem-słupem realizującym polecenie z Nowogrodzkiej. Moim zdaniem Poseł Szałabawka nawet nie rozumie co robi i nie jest to dziwne – nigdy nie pracował w gospodarce morskiej i nie ma zielonego pojęcia na czym polega praca portów, inwestowanie w obrót portowy i przepływ ładunków.

Projekt ten dotyczy m.in. wprowadzenia przysługującego Skarbowi Państwa prawa pierwokupu udziałów i akcji spółek handlowych będących właścicielami lub użytkownikami nieruchomości położonych w granicach portu o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej – czyli w naszym przypadku portów w Szczecinie, Świnoujściu, Gdyni i Gdańsku.  

Z przebiegiem procesu legislacyjnego nad tym projektem można zapoznać się pod poniższym linkiem:

https://www.sejm.gov.pl/sejm9.nsf/PrzebiegProc.xsp?nr=2869

Oto ręka robiąca prawdziwą sztuczką, której nikt nie widzi

Kiedy uwaga jest skupiona na projekcie poselskim złożonym 13 grudnia przez Szałabawkę to 2 dniu później czyli 15 grudnia 2022 r. Senat przyjął uchwałę w sprawie ustawy o zmianie ustawy o bezpieczeństwie morskim oraz niektórych innych ustaw. Ustawa ta uchwalona została wcześniej przez Sejm bo w dniu 16 listopada 2022 r, ale bez wprowadzonych dosłownie w ostatnim momencie „poprawek” senatu. Na mocy przedmiotowej uchwały Senatu, do ustawy o portach i przystaniach morskich wprowadzone mają zostać przepisy dotyczące przysługującego Skarbowi Państwa prawa pierwokupu analogiczne do tych zaproponowanych wcześniej w projekcie ustawy, o którym mowa powyżej. Z przebiegiem procesu legislacyjnego nad ustawą o zmianie ustawy o bezpieczeństwie morskim można zapoznać się pod poniższym linkiem:

https://www.sejm.gov.pl/sejm9.nsf/PrzebiegProc.xsp?id=EB6B9BC1F0DFBCDEC12588E10035FF62

Jak wynika z uzasadnienia zarówno poselskiego projektu ustawy, jak i przyjętej przez Senat uchwały, rozwiązania wprowadzane w zakresie prawa pierwokupu mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego państwa wobec aktualnej sytuacji geopolitycznej, spowodowanej konfliktem zbrojnym w Ukrainie skutkującym zwiększonym zapotrzebowaniem na infrastrukturę portową przygotowaną do obsługi nośników energii.

Dalsze prace nad obydwoma wskazanymi powyżej aktami prawnymi kontynuowane będą podczas 70. posiedzenia Sejmu RP IX Kadencji w dniach 11 – 13 stycznia 2023 r. Z porządkiem obrad można zapoznać się pod poniższym linkiem:

https://www.sejm.gov.pl/Sejm9.nsf/PorzadekObrad.xsp?documentId=D757834A8DA97BFBC125883F002AFFD4

Mechanizmy przewidziane nowymi przepisami

Na podstawie wspomnianego już wyżej, procedowanego obecnie w toku prac legislacyjnych art. 3d ustawy o portach i przystaniach morskich, Skarbowi Państwa przysługiwać będzie m. in. prawo pierwokupu udziałów albo akcji w spółce handlowej będącej właścicielem, użytkownikiem wieczystym, czy korzystającym na innej podstawie prawnej długoterminowej z nieruchomości położonej w granicach portu o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej.

Realizowane ma zostać ono, po pierwsze, poprzez obowiązek zawarcia przez sprzedającego i kupującego udziały/akcje warunkowej umowy sprzedaży. O zawarciu warunkowej umowy sprzedaży akcji/udziałów w takiej spółce sprzedawca będzie miał obowiązek zawiadomić Skarb Państwa (reprezentowany przez ministra właściwego do spraw gospodarki morskiej) w terminie 7 dni od zawarcia umowy. Skarbowi Państwa będzie przysługiwało następnie aż 3 miesiące na skorzystanie z proponowanego prawa pierwokupu. 

W terminie 30 dni od dnia złożenia oświadczenia o wykonaniu prawa pierwokupu minister właściwy do spraw gospodarki morskiej będzie mógł wystąpić do sądu o ustalenie ceny tych udziałów lub akcji, w przypadku, gdy, w jego opinii, „odbiega” ona od wartości rynkowej. Oznacza to, że Skarb Państwa będzie miał w praktyce możliwość zakupu akcji po cenie niższej od tej ustalonej przez strony transakcji w umowie warunkowej. W takim przypadku Skarb Państwa zobowiązany będzie jedynie do zapłaty niespornej części ceny nabywanych udziałów/akcji, skutecznie stając się ich właścicielem, ze wszystkimi uprawnieniami właścicielskimi z tymi prawami związanymi. Odnosi się to w szczególności i wprost do nadanego ministrowi (lub „upoważnionemu podmiotowi”) prawa przeglądania ksiąg i dokumentów spółki, której udziały/akcje są przedmiotem umowy sprzedaży oraz do żądania od tej spółki informacji dotyczących obciążeń i zobowiązań nieujętych w księgach i dokumentach.

Ponadto, w świetle uchwalanych regulacji Rada Ministrów będzie mogła upoważnić inny, dowolny podmiot, niż Skarb Państwa, w tym spółkę handlową z większościowym udziałem Skarbu Państwa, do wykonania opisanego powyżej prawa pierwokupu. Upoważnienie to może dotyczyć wykonania określonego rodzaju czynności, w tym czynności przeglądania ksiąg i dokumentów spółki, której udziały/akcje są zbywane.

Jednocześnie opisane wyżej prawo pierwokupu ma być realizowane w pełnym reżimie przepisów Kodeksu cywilnego dotyczących prawa pierwokupu co do nieruchomości, z zastrzeżeniem nieważności czynności dokonanej z naruszeniem projektowanych regulacji.

Ryzyka związane z wejściem w życie regulacji

• Prawo pierwokupu dotyczyć ma akcji i udziałów w spółkach będących właścicielami lub użytkujących nieruchomości położonymi w granicach portów o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej. Przypominam że tymi portami są porty morskie w Gdańsku, Gdyni, Szczecinie i Świnoujściu. Granice tych portów ustalone zostały jednak w taki sposób, że nie obejmują one wyłącznie nieruchomości związanych z prowadzeniem działalności portowej. Dodatkowo, nawet nieruchomości jedynie częściowo zlokalizowane na obszarze portu uznawane są w świetle prawa za nieruchomości portowe. Co za tym idzie, znacząca część nieruchomości położonych na obszarach portów o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej nie jest i nie może być wykorzystywana do świadczenia usług przeładunkowych, ze względu np. na zupełnie odmienny profil działalności spółki i brak niezbędnej infrastruktury. W takich przypadkach zastrzeżenie prawa pierwokupu nie może jakkolwiek przyczynić się do poprawienia bezpieczeństwa energetycznego państwa, znacząco jednak ingeruje w prawa podmiotowe wspólników i akcjonariuszy spółek posiadających nieruchomości formalnie zlokalizowanych na terenach portowych, funkcjonalnie nie mających jednak z działalnością portową nic wspólnego.

• W projektowanej ustawie nie przewidziano żadnych procedur pozwalających na weryfikację zasadności wykonywania prawa pierwokupu z punktu widzenia realizacji celów ustawy portowej, w szczególności zabezpieczenie bezpieczeństwa energetycznego państwa. W konsekwencji, realizacja prawa pierwokupu przez Skarb Państwa jest istotnie subiektywizowana. Brak jest jakichkolwiek środków prawnych przysługujących stronom transakcji sprzedaży udziałów albo akcji, które pozwalałyby na weryfikację zasadności ingerowania przez Skarb Państwa w obrót praw w spółkach handlowych (poprzez wykonywanie ustawowego prawa pierwokupu).

Nie przewiduje się jednocześnie dodania do projektowanej regulacji przepisów określających:

• jaki odsetek wartości aktywów spółki musi stanowić nieruchomość portowa, by akcje lub udziały w spółce były objęte prawem pierwokupu;
• jaki odsetek kapitału zakładowego spółki mają stanowić zbywane akcje albo udziały, by były objęte prawem pierwokupu.

Brak tych regulacji powoduje, po pierwsze, że Skarbowi Państwa będzie przysługiwać prawo pierwokupu akcji lub udziałów także takich spółek, w których wartość nieruchomości portowej stanowi znikomą część wartości wszystkich aktywów. Po drugie zaś, nawet w przypadku umów dotyczących niewielkich pakietów lub udziałów (zatem umów obejmujących na przykład 5 albo 3% wartości wszystkich akcji). Realizacja prawa pierwokupu w wymienionych przypadkach prowokuje ponownie pytanie o związek analizowanej instytucji z podstawowym celem regulacji w postaci ochrony bezpieczeństwa energetycznego państwa. Do osiągnięcia tego celu wystarczające jest kontrolowanie obrotu samymi nieruchomościami, które w ustawie o portach i przystaniach morskich zostało już kompleksowo uregulowane.

• Analizowane przepisy wprowadzają bardzo długi, gdyż 3-miesięczny termin dla ministra właściwego do spraw gospodarki morskiej na złożenie oświadczenia o wykonaniu prawa pierwokupu, liczony zresztą nie od momentu wysłania zawiadomienia o sprzedaży, ale od wpływu zawiadomienia do ministra. Wprowadzenie tak długiego terminu będzie negatywnie oddziaływać na obrót gospodarczy, wydłużając znacząco czas potrzebny na skuteczne nabycie udziałów lub akcji jakiejkolwiek spółki, która wśród swoich aktywów ma także nieruchomość chociaż częściowo położoną w granicach portu o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej. 

• W trakcie rzeczonych 3 miesięcy na złożenie oświadczenia o wykonaniu prawa pierwokupu minister właściwy do spraw gospodarki morskiej uzyska praktycznie nieograniczony dostęp do dokumentacji i informacji finansowych spółki, której udziały/akcje będą przedmiotem transakcji. Powodowało to będzie udzielenie Skarbowi Państwa zasadniczo pełnej wiedzy o stanie spółki, w tym – składane pod rygorem odpowiedzialności karnej jak za fałszywe zeznania – oświadczenie zarządu o wysokości zobowiązań warunkowych. Nałożenie wszystkich tych obowiązków powoduje pytanie o zgodność celu wprowadzanych przepisów z ogólnym celem regulacji, jakim jest ochrona bezpieczeństwa energetycznego państwa, albowiem można odnieść wrażenie, że służą one ukrytemu celowi inwestycyjnemu.

• Ustanawiana reguła możliwości zapłaty części ceny sprzedaży udziałów albo akcji w przypadku kwestionowania jej wysokości jako odbiegającej od wartości rynkowej, powoduje faktyczne wejście Skarbu Państwa w prawa właściciela praw korporacyjnych w momencie zapłaty przysłowiowej złotówki z kwestionowanej ceny sprzedaży. Nabywane w ten sposób uprawnienia pozwalają na wykonywanie praw właścicielskich w pełnym rozmiarze, z prawem dalszej odsprzedaży, czy ustanawiania ograniczonych praw rzeczowych na udziałach albo akcjach włącznie. Pełna, „rynkowa” cena udziałów/akcji ustalona przez sąd na żądanie ministra właściwego do spraw gospodarki morskiej zostanie uregulowana dopiero po prawomocnym zakończeniu postępowania sądowego w tym zakresie, co wiąże się z istotnymi wątpliwościami nie tylko co do wysokości samego świadczenia, ale również terminu jego wypłaty dotychczasowym udziałowcom/akcjonariuszom. Kontrowersje budzi wprowadzana w ten sposób zasada braku ekwiwalentności świadczeń, czy możliwość zablokowania określonych transakcji, pozostawiana bez możliwości weryfikacji podejmowanych przez Skarb Państwa decyzji.

• Rada Ministrów będzie mogła upoważnić dowolny podmiot do wykonania opisywanych powyżej uprawnień (np. Zarząd Morskiego Portu). Beneficjentem takiego rozwiązania będzie mogła być spółka handlowa z udziałem Skarbu Państwa, chociaż przepisy nie wyłączają w żaden sposób przyznania prawa do skorzystania z pierwokupu np. przedsiębiorcy całkowicie prywatnemu, prowadzącemu działalność konkurencyjną w stosunku do spółki, której udziały/akcje będą przedmiotem prawa pierwokupu. Połączenie tego mechanizmu z uprawnieniem do uzyskania pełnej informacji o stanie spółki oraz możliwością wstąpienie w pełnię praw korporacyjnych po zapłacie subiektywnie określonej „ceny rynkowej” za akcje/udziały objęte pierwokupem przesądza o wybitnie nierynkowym charakterze wprowadzanego rozwiązania.

• Rozwiązania, które przewidziano w omawianych przepisach, budzi poważne wątpliwości w świetle Konstytucji RP. W szczególności występują poważne podstawy do twierdzenia, że przepisy te naruszały będą zasadę ochrony szeroko rozumianej własności (art. 64 w zw. z art. 21 Konstytucji RP) oraz zasadę proporcjonalności (art. 31 ust. 3 Konstytucji RP). Wprowadzone instrumenty prawne zostały niewłaściwie dobrane do założonego celu ochrony bezpieczeństwa energetycznego państwa.

I na koniec jeszcze raz o zręcznych rękach magika:

1) W uchwale Senatu RP z dn.15.12.202 – wprowadzającej poprawki do ustawy o bezpieczeństwie morskim z dn. 16.11.2022 ( ustawa o charakterze administracyjnym i technicznym ) widnieje pkt. 7 „ w art. 5 ustawy dodaje się pkt. 1a w brzmieniu: … identycznym jak w projekcie 2869 o zmianie ustawy o portach i przystaniach morskich z dnia 13.12.2022.

2) projekt ten w uzasadnieniu oznajmia także, że „ nie jest sprzeczny z prawem UE, w szczególności nie narusza przepisów rozporządzenia PE i Rady – rozporządzenie UE 2017/352 z dn. 15.02.2017 ustanawiającego ramy świadczenia usług portowych oraz wspólne zasady dotyczące przejrzystości finansowej portów ( Dz. U.L. 57 z 3.3.2017 s.1 ) – nie jest to prawda bo istotnie narusza i to zasadniczo a jej sprzeczność z prawem unijnym będzie podstawą przyszłych sporów z Komisją Europejską.

3) opinia biura legislacyjnego Senatu RP z dn. 07.12.2022   w ogóle nie podnosi tych kwestii z p. 1/  i słusznie bo nie jest to przedmiotem tej ustawy;

4) przedmiotowe uzupełnienie  narusza i ingeruje w prawo o pierwokupie KC i swobodzie obrotu prawami majątkowymi, w tym nabytymi;

5) przedmiotowe uzupełnienie błędnie uzasadnia właściwe rozumienie bezpieczeństwa posiadanej infrastruktury portowej (należącej w 100% do Skarbu Państwa), z uwagi na brak dysponowania większościowego pakietu udziałów lub akcji w spółkach handlowych funkcjonujących na terenach portów polskich.

Rafał Zahorski