Czytaliśmy, komentując z doktorantami XVIII rozdział książki Ernsta Cassirera „Mit państwa” („Technika nowoczesnych mitów politycznych”). Autor ukazuje w nim jak mitologia i myślenie mitologiczne zakorzeniło się w XX-wiecznej polityce i jak było wykorzystywane jako narzędzie społecznej zmiany. Chociaż zajmuje się on głównie mechanizmem powstania mitologii narodowego socjalizmu, która wyłoniła się jako synteza mitu bohatera, mitu rasy i mitu państwa w określonym czasie historycznym, to pokazuje, że sama „technika nowoczesnych mitów politycznych” ma charakter uniwersalny i wciąż aktualny.
Mit jako „uosobione pragnienie zbiorowe” zaczyna początkowo funkcjonować na poziomie języka, zmieniając jego funkcję z semantycznej na magiczną. Funkcja semantyczna przekazuje informacje, funkcja magiczna ma wywołać zmianę poprzez oddziaływanie na emocje. Kiedyś była to zmiana w obszarze natury (np. sprowadzenie deszczu), obecnie zmiana w obszarze polityki.
Zdania posługujące się funkcją uniwersalizacyjną: „Zewsząd płyną głosy”, historyzacyjną: „W tym przełomowym momencie”, czy też stosujące cudzysłów ironiczny: „Unia Europejska „z troską” o Polsce…” nie mają charakteru semantycznego, lecz mitologiczny i mają na celu spowodować „dobrą zmianę”.
Każda polityczna mitologia tworzy własny słownik. By zmiana funkcji języka mogła osiągnąć efekt, musi być wzmocniona wprowadzeniem nowych rytuałów. Mitologia polityczna może zaszczepić się tam, gdzie większość obywateli nie myśli krytycznie i ucieka od wolności. Pisze Cassirer: „zarówno w życiu jednostki, jak w życiu politycznym wolność jest często uważana raczej za brzemię niż przywilej. W ekstremalnych warunkach człowiek próbuje zrzucić z siebie to brzemię. I tu wkraczają mity polityczne oraz państwo totalitarne”. Polityczny mit ustanawia nowy początek („dobra zmiana”). W tym celu, odwołując się do dziejowych sił fatum, musi ogłosić, że kultura, nauka, gospodarka znajdują się w stadium upadku (naziści odwoływali się do „Upadku Zachodu” O. Spenglera). Wszystkie wymienione przez Cassirera mechanizmy mitu występują w micie „dobrej zmiany”.
To, że Polska znajduje się od kilku lat w fazie mitologicznej przebudowy, w którą wprzęgnięte są państwowe media, administracja, prokuratura, sądownictwo, finanse, przekonują także ostatnie wypowiedzi twórcy mitu „dobrej zmiany” Jarosława Kaczyńskiego: „Instytucje UE są bardziej opresyjne wobec Polski niż władze ZSRR w okresie komunistycznej dyktatury”, oraz realizatora tego mitu, Mateusza Morawieckiego, który niedawno stwierdził, że od wolności ważniejsza jest godność. Z wolności niewielu ludzi umie skorzystać, a godność jest taka głęboka.
Mit państwa paraliżuje jakąkolwiek dyskusję, gdyż każdy sensowny argument użyty, czy to w dyskusji o zakupach Ministerstwa Zdrowia, czy w dyskusji nad sensem przekopu Mierzei Wiślanej uderza w tą zmitologizowaną narodową godność.
prof. dr hab. Tadeusz Gadacz
