Dywizjon rakiet taktycznych R-300 ze 116. Orszańskiej Brygady Rakiet Operacyjno-Taktycznych opuścił garnizon Borne Sulinowo 8 i 9 kwietnia 1991 r., rozpoczynając oficjalne wycofywanie wojsk radzieckich z Polski. I choć władze obu krajów konsekwentnie zaprzeczały rozmieszczeniu broni jądrowej na terytorium Polski, utrzymując to w tajemnicy jeszcze przez wiele lat po opuszczeniu naszego kraju przez armię radziecką, to wyrzutnie wyjeżdżające z położonego obok Szczecinka, wymazanego z polskich map garnizonu Borne Sulinowo, przystosowane były do odpalania rakiet z głowicami jądrowymi.
Jak podaje Marcin Czulicki w opracowaniu przygotowanym na początku lat 90-tych dla Biura Bezpieczeństwa Narodowego, w składach ładunków specjalnych na terenie Polski, w tym w obecnym Województwie Zachodniopomorskim, mogło być rozlokowane nawet 300 ładunków jądrowych. Dokładnej ich liczby oraz mocy nie udało się ustalić. Rozlokowano je w magazynach w Podborsku koło Białogardu, Brzeźnicy-Kolonii (Jastrowie) koło Bornego Sulinowa oraz Templewie (Węderzyn) koło Trzemeszna. Przed rozpoczęciem działań wojennych 178 z nich miało być przekazanych do użycia wyznaczonym jednostkom Wojska Polskiego. Kolejne składy jądrowych głowic do rakiet i bomb lotniczych, do wykorzystania bezpośrednio przez jednostki radzieckie, ulokowane były na lotniskach w Bagiczu, Szprotawie, Chojnie i prawdopodobnie kilku innych miejscach.
Z opracowania BBN wynika, że pomysł składowania broni jądrowej w Polsce narodził się w 1965 r., po nieudanych manewrach testujących możliwości jej transportu ze Związku Radzieckiego do Polski, w warunkach maksymalnie zbliżonych do wojennych. Jak pisze Marcin Czulicki na lotnisko w Debrznie (obecnie nieczynne, pow. złotowski, woj. wielkopolskie) przyleciały 4 radzieckie Su-7b, do portu w Ustce przypłynął specjalny statek, z którego głowice przetransportowano na poligon w Drawsku oraz na lotnisko w Słupsku. Głowice przemieszczano także transportem kolejowym i przystosowanymi samochodami z Brześcia na poligon w Bornem Sulinowie. 26 lutego 1965 r. w Karwicach na terenie poligonu drawskiego odbył się co prawda pokaz gotowych do odpalenia rakiet operacyjno-taktycznych i taktycznych – obecnych było ponad 100 wyższych rangą oficerów polskich i radzieckich – ale uznano, że w każdej z opcji transport okazał się zbyt wolny. Stwierdzono też, że tak zorganizowany transport byłby dla przeciwnika łatwym do wykrycia i zniszczenia celem, co uniemożliwiłoby skuteczny atak Układu Warszawskiego na europejskie państwa NATO. Broń atomową postanowiono rozmieścić na terenie Polski.
Projektowi nadano kryptonim „Wisła”. 25 lutego 1967 r. w Moskwie zawarte zostało porozumienie przewidujące umieszczenie magazynów broni nuklearnej i zespołów montażowych w Polsce. Podpisane zostało przez ministra obrony PRL Mariana Spychalskiego i ministra obrony narodowej ZSRR marszałka Andrieja Grieczkę, W teczce operacji „Wisła”, znajdującej się wśród materiałów Układu Warszawskiego a odtajnionych w 2006 r. (obecnie znajdują się one w IPN) zachowały się dokumenty z których wynikało, ile głowic przechowywano na terenie Polski. Z materiałów tych wynika także, że w przypadku wojny głowice i bomby jądrowe miały być przekazane WP. Wytypowane polskie jednostki rakietowe i lotnicze miały wziąć udział w zmasowanym uderzeniu jądrowym na europejskie państwa NATO. Zachowały się m.in. upoważnienia do odbioru głowic wydane polskim oficerom przez Sztab Generalny Wojska Polskiego, kody zezwalające na ich użycie i lista 12 najwyższych rangą wojskowych dopuszczonych do tajemnicy.
Zaprojektowane przez Rosjan trzy magazyny broni jądrowej budowane były w latach 1967-1970. Po zakończeniu prac gotowe obiekty zostały przejęte przez Rosjan, którzy mieli nimi zarządzać do czasu wydania umieszczonych w ich ładunków Wojsku Polskiemu. Każdy z kompleksów przypominał twierdzę. Mógł pomieścić 120 żołnierzy, 60 oficerów i techników. Na ich terenie (po ok. 300 ha) znajdowały się po dwa składy materiałów wybuchowych i środków detonujących, budynki administracyjne i koszarowe oraz garaże i magazyny paliw.
Dziś nie wiadomo, kiedy broń jądrowa została wycofana z Polski. Stało się to prawdopodobnie pod koniec drugiej połowy lat osiemdziesiątych XX w, jeszcze przed początkiem procesu wycofywania Północnej Grupy Wojsk Armii Radzieckiej. Wiadomo natomiast, że wobec faktu zmagazynowania ładunków jądrowych oraz prowadzenia przez Polskę badań nuklearnych NATO zakwalifikowało nasz kraj do grona państw z aktywnym programem badań nad bronią nuklearną. Ze wszystkimi tego konsekwencjami.
Opr. Rafał Jesswein
Źródło:
Maciej Czulicki
„Wybrane aspekty pobytu Północnej Grupy Wojsk Armii Radzieckiej w Polsce w latach 1945-1993 oraz wykorzystanie infrastruktury po jednostkach Armii Radzieckiej po 1993 r.”
Biuro Bezpieczeństwa Narodowego, Warszawa
